Lievevrouwebedstro

Lievevrouwebedstro - Galium odoratum (synoniem: Asperula odorata)

 

Lievevrouwebedstro is een overblijvende, winterharde, kruidachtige plant uit de sterbladigenfamilie (Rubiaceae). Tot dezelfde familie behoort ook het kleefkruid (Galium aparine).

Het is een bosplant, die dus een schaduwplekje vraagt op losse, vochtige, humusrijke grond. In de zon worden de blaadjes lichtgroen. Op een zonnige en tegelijkertijd droge standplaats wordt de plant bruin en sterft af.

In het Nederlands bestaan er nog heel wat volkse namen:  bedje op het stro, bedstro, boezemvriend, kom-lok-mij-de-vint, leverkruid, meidrank, meikruid, mottekruid, muguet, Onze-Vrouwe-wiegstro, ruwkruid, sterleverkruid, sterrenkruyt,  waldkruid, waldmeester,  wegstro, welriekende woudmeester, wiegestro.

Lievevrouwebedstro wordt gebruikt om het aroma, meestal in verschillende dranken. Ook is het kruid geliefd om zijn geneeskrachtige werking. Het aroma van het lievevrouwbedstro komt pas vrij op het moment dat de bloemen beginnen te verwelken. Vroeger droogde men daarom het kruid en deed het letterlijk in de stromatrassen omwille van de fijne geur.

Gedroogd lievevrouwebedstro ruikt naar vers gemaaid hooi en het wordt traditiegetrouw gebruikt in meiwijn, de Duitse Maitrunk en de Engelse waldmeister bowle. Men zegt dat lievevrouwebedstro een feestje opvrolijkt, maar kruidkundigen vertellen u dat het licht verdovend werkt.

De meimaand is de lentemaand bij uitstek. Het leven herneemt volop en gaat in deze weken vibreren.  Lievevrouwebedstro brengt vreugde in het leven. Daar waren de oude Grieken en Romeinen al van overtuigd. En dat zijn de moderne herboristen nog steeds. Zij weten dat thee van het kruid zwaarmoedigheid kan verdrijven. In de oudheid voegde men het kruid toe aan dranken, die op feesten werden geschonken. Wellicht was dit bedoeld om de feestvreugde te vergroten, maar men wist ook dat het kruid urinedrijvend werkt en een goede invloed heeft op de spijsvertering. Beide eigenschappen kwamen de feestvierders goed van pas.

 

Voor de feestvierders van nu en voor hen die aan een opgewekte stemming toe zijn volgt hier het recept van lievevrouwebedstrothee.

Pluk wat lievevrouwebedstro en leg het enkele dagen te drogen. Neem twee theelepels van het kruid en laat die vijf minuutjes in kokend water trekken. Er moet dagelijks vier keer een kop van die thee gedronken worden. Zoal gezegd: de thee werkt als diureticum, heeft een gunstige invloed op de spijsvertering en verdrijft zwartgalligheid.

In Duitsland zou de lente niet compleet zijn zonder lievevrouwebedstro. Zij maken van de takjes van dit kruid Meidrank  die gedronken wordt als lentetonicum en om het nieuwe seizoen te begroeten.

Anders dan bij de meeste kruiden, waarbij de geur vrij snel verdwijnt na het drogen, wordt de hooiachtige, zoete, bijna kaneelachtige geur van lievevrouwebedstro alleen maar sterker en kan jaren aanwezig blijven. Dit komt door de aanwezige coumarine, dat soms ook gebruikt wordt om parfums te fixeren.

Coumarine is een stof in de plant dat zorgt voor de naar vers hooi ruikende geur. Het wordt in de parfumindustrie gebruikt en om bepaalde soorten tabak te aromatiseren.

Sinds de jaren 1950 is dat niet meer toegestaan, omdat cumarine (in hoge dosis) schadelijk bleek te zijn. Coumarine is een bloedverdunner en kan bij overdosis onder andere leverschade, nierbeschadiging en hoofdpijn veroorzaken. Daarnaast blijkt uit dierproeven en ander onderzoek dat cumarine een gentoxische stof is, en mogelijks kankerverwekkend is. Om deze reden wordt ook soms geadviseerd niet teveel kaneel - dat eveneens coumarine bevat - te gebruiken.

Lievevrouwebedstro wordt vanwege haar geur ook gebruikt in geursachets, in potpourri's en vooral ook in zakjes voor de linnenkast omdat het motten verdrijft. Dit kruid was vroeger populair als weervoorspeller.  Wanneer er regen op komst was ging het veel sterker geuren.

Lievevrouwebedstro gemengd in het veevoer zorgt dat de koe melk geeft met een heerlijk aroma. Maar als het nat wordt, net als klaver, kan het gaan rotten en schimmelig worden.  Dan komt er een bloedverdunnende stof vrij die bloedingen bij het vee kunnen veroorzaken.

Over het Lievevrouwebedstro en de naamgeving bestaan verschillende legenden:

In die tijd dat Maria zou baren, had zij de kribbe reeds klaarstaan, gedekt met kruiden en wat hooi. Nadat Jezus geboren was, werd hij in doeken gewikkeld en in de kribbe gelegd. Bij de eerste kreten van het pasgeboren kind begon het bedstro meteen te bloeien. Als dank hiervoor mocht het zijn verdere leven witte bloemen dragen

Over het ontstaan van de naam lievevrouwebedstro doet de volgende legende de ronde: de heilige Anna (de moeder van Maria) had een groot probleem, want haar kind kon de slaap maar niet vatten. Hoe ze ook haar best deed, niets mocht baten. De kleine Maria bleef wakker. Hierover nadenkend liep Anna door de velden en zag plots een bedstro-plantje staan. Ze plukte de bloempjes en stak ze in een zakje. Na een tijdje waren ze verwelkt en begonnen ze heerlijk te geuren. Moeder Anna legde het zakje onder haar baby en vanaf dan sliep de kleine Maria als een roos. Als dank mocht het plantje vanaf dat ogenblik lievevrouwebedstro heten.

Er bestaat eveneens een legende over het bewaren van de jeugd:

Er was eens een koning die zijn lijfartsen rijkelijk betaalde om hem van middeltjes te voorzien die hem voor de dood moesten behoeden. Op een dag kreeg de koning een beker walstro, volgens zijn artsen hét middel om lang te leven. Nu was er in het paleis een knecht die dit had gehoord. Hij nam er stiekem een flinke teug uit. De dief werd spoedig gegrepen en ter dood veroordeeld. Toen zei de knecht: “Als u mij doodt, dan sterf ik jong en dan weet u dat uw artsen u voor de gek houden." De koning dacht na en vond uiteindelijk dat hij dit risico niet kon nemen. Hij liet de knecht daarop vrij. Beiden stierven toch, maar wel op heel hoge leeftijd.

Walstro, lievevrouwebedstro,  wordt ook in de kruidengeneeskunde gebruikt.  Door een zeker gehalte aan coumarine is dit niet geheel zonder risico. Lievevrouwebedstro dus alleen in kleine hoeveelheden gebruiken. Wanneer je teveel binnen krijgt kan het misselijkheid en braken veroorzaken. Ook veroorzaakt de coumarine dat het je bloed verdunt. Wanneer je daar teveel van binnen krijgt zou dat inwendige bloedingen kunnen veroorzaken. Het kruid wordt ook nu nog in de medische wereld als ingrediënt voor bloedverdunners gebruikt. Die worden echter altijd op advies van een arts gebruikt.

Dit is dan ook wellicht de reden waarom lievevrouwebedstro niet meer als geneeskrachtig kruid wordt gebruikt. In de middeleeuwen stond dit kruid echter als bekend en waardig medicijn aangeschreven.

Bij de Germanen was het Lievevrouwebedstro waarschijnlijk een cultusplant gewijd aan Freya,. Het plantje werd vermoedelijk als wiegenkruid gebruikt.

In vroeger eeuwen werd lievevrouwebedstro voor vele doeleinden gebruikt, onder andere om kleding geurig te maken en om wijn smaak te geven. Lievevrouwebedstro stond van oudsher bekend als “anti-magisch” kruid om boze geesten op afstand te houden.

Zo werd het in de middeleeuwen in bundels naast de ramen gehangen om de woning te vrijwaren van pest. In Engeland gebeurde dit langs de oostkust, de kant van het vasteland, omdat volgens hen de “kwade wind” uit die hoek kwam.

In de Eifel was het de gewoonte om bij elke geboorte in de zomer een bosje bedstro boven de wieg te hangen om geesten en slechte invloeden af te weren.

Om de zwangerschap goed te laten verlopen legde men het kruid bij zwangere vrouwen in bed. Bevallen op een matras gevuld met lievevrouwebedstro zou de bevalling vergemakkelijken. Na de bevalling droeg de kraamvrouw stengeltjes lievevrouwebedstro in haar schoenen. Dit zou haar beschermen tegen ziekten en zwarte magie.

Een bos bedstro werd ook boven het bed van een zieke gehangen om de ziekte te weren, tot Bonifatius dat in 743 als een heidens gebruik verbood.

De plant maakteook  deel uit van de “negenderhanden kruiden”, anti-magische kruiden die in de vorm van tuilen op 15 augustus in de kerk gewijd werden. Op die dag bezaten, volgens de overleveringen, alle kruiden hun grootste heelkracht.

Lievevrouwebedstro werd ook als rookplant gebruikt voor het verdrijven van duivels, heksen en tovenaars. De verbranding moest gebeuren gedurende de rooknachten.  Deze waren de nacht vóór St. Thomas, de kerstnacht, de nacht van nieuwjaar en de nacht van driekoningen. De pastoor ging dan rond met een pan met de te roken kruiden en rookte de demonische geesten uit.

In het ‘Compendium van Rituele Planten in Europa’ vermeldt de auteur dat het lievevrouwebedstro vroeger als heksen werend werd beschouwd en daarom bij de ‘negenderhande kruiden’ die heksen zouden gebruiken om onweer te brouwen in hun toverketel. Het gebruik van Lievevrouwebedstro als afweermiddel tegen het kwaad vind je overigens terug in allerlei gebruiken in heel Europa. Een zakje met gedroogd Lievevrouwebedstro werd op het lichaam gedragen of bij het bed werd gehangen en waarmee giftige dieren of slechte invloeden werden afgeweerd.

Het was vroeger de gewoonte om op 11 juni, de feestdag van Sint-Barnabas, guirlandes van het geurige kruid in kerk en huis op te hangen en er de huisvloeren mee te bestrooien.

 

Vanaf de Renaissance duikt het Lievevrouwebedstro op in de kruidenboeken en wordt dan beschreven als een soort wondermiddel. Zo schreef Dodoens in 1554: “Walmeester wordt ghehouden voor een goet heylsaem wondercruyt …Sommigen scriven dat Walmeester in den wijn gheleyt ende daer afgedroncken dat herte verblijt ende die crancke lever sterkt.”

En Abraham Munting is in 1696 zelfs nog optimistischer: “In Wijn gedronken, is ze dienstig, om de spijs in de Maag te verteeren. Verwekt eetens-lust. Is goed teegens de Geelzucht, als men’er bij doed een weynig Rhabarber, Adantum, en Centaurium. Neemt ook wech de verstoptheyd van de Milt. Het gedistilleerde Water van Walmeester heeft eeven de zelve werking. Daarenboven zuyverd het, en heeld ook de wonden. Neemt wech de hittigheyd van de Leever; en helpt de geene, die van een Druypert worden gequeld.”

Als geneeskruid is Lievevrouwebedstro stilaan in onbruik geraakt. In de Renaissance was het nochtans een kruid dat goed aangeschreven stond Toch wordt het kruid nog wel gebruikt in gemengde kruidenthee.  Als enkelvoudige thee wordt het kruid wel toegepast bij hoofdpijn, migraine en hartkloppingen. Een te hoge dosis van de aanwezige coumarine kan echter juist hoofdpijn veroorzaken! Ook duizeligheid en misselijkheid zijn beschreven.

Als verdere toepassingen worden nog trombose, spataderen, galobstructie, hepatitis (leverontsteking) en geelzucht genoemd, maar al deze indicaties vergen over het algemeen toch minimaal medisch advies en vaak kan een kruidenbehandeling hooguit ondersteunend zijn.

In de homeopathie zou het kruid worden toegepast bij baarmoederontsteking.

Zowel in Vlaanderen als in Duitsland zou het gebruik hebben bestaan om een tuiltje Lievevrouwebedstro op te hangen aan het hoofdeinde van het bed van een zieke met koorts. Die moest dan elke avond bidden:

“Heil zij u, o heilig kruid,
Maak ons tot u gezonden;
Op de Olijfberg werd gij
Allereerst gevonden;
Gij zijt goed voor menig wee
En heelt menige wonde;
Door der Jonkvrouw heilige tuil
Maak ons tot gezonden!”

Een andere psychische gesteldheid die met het kruid kan worden bestreden is rusteloosheid. Wie wat takjes van het kruid droogt, ze in een kussentje naait en vervolgens in een kussensloop stopt, zal minder vaak wakker liggen door ongedurigheid.

In mei heeft het lievevrouwebedstro de meeste geurstoffen opgeslagen. Als men in deze maanden een paar takjes van het kruid oogst en ze voorzichtig tussen een boek  te drogen legt, ontstaat er een geurige boekenlegger. Aanvankelijk geurt het kruid nauwelijks, maar na enkele dagen scheidt het zijn heerlijke hooigeur af. Weer wat later ontstaat een geur die aan amandelen doet denken. Het aroma blijft maandenlang in het boek hangen en draagt zodoende bij tot rustig leesgenot.

Het is zeker het proberen waard om de smaak van lievevrouwebedstro aan dranken toe te voegen. Het is geen bezwaar om het voorbeeld van de oude Grieken en Romeinen te volgen en het kruid te benutten om feestelijke dranken nog feestelijker te maken.

Maitrank

 

Maitrank of meidrank is een aperitief op basis van droge wijn, onzelievevrouwebedstro, sinaasappelen en fijne likeur. Het recept is komen overwaaien uit Duitsland van de abdij van Prüm waar het in de 9^de  eeuw door de monniken gemaakt werd.

Deze ambachtelijke drank wordt al eeuwenlang gemaakt door families uit deze streek. Dat gaat zo ver dat er niet één maar meerdere Maitranks bestaan, want elke familie heeft een eigen recept dat van jaar tot jaar wordt aangepast en verbeterd, al naar gelang de ontwikkeling van de smaak.

Het drankje werd gedronken in de lente om alle winterse kwaaltjes te genezen. Tegenwoordig wordt Maitrank ook in veel gerechten gebruikt.

Een siroop van Lievevrouwebedstro wordt in Berlijn ook gebruikt als toevoeging aan bier. Dit mengdrankje staat bekend als "Berliner Weiße mit Schuß".

Een recept

Voeg toe aan een liter witte wijn: een in schijfjes gesneden sinaasappel, 1 zwarte-bessenblad, 12 takjes gedroogd lievevrouwebedstro en 1 glas cognac.

Pluk de lievevrouwebedstro met bloemetjes aan de helft van het steeltje. Spoel de bloemetjes goed af. Laat ze minstens 2 dagen drogen. Overhaast u niet, de droge bloemetjes geven veel meer smaak aan uw wijn.

Giet de wijn in een grote kan en meng er de droge bloempjes goed door. Dek de kan af en laat het mengsel 2 dagen trekken in de koelkast.

Giet het mengsel door een verse koffiefilter, zo krijgt u terug een heldere wijn. Breng op smaak met suiker en citroensap. U bewaart de wijn best in de koelkast.

Meiwijn-varianten

·         1 fles Rijnwijn of droge witte wijn

·         5 schijfjes sinaasappel

·         12 takjes Lievevrouwebedstro (enkele uren eerder geplukt, zodat het verwelkt, maar niet droog is)

·         1 theelepel suiker

Week de schijfjes sinaasappel en het Lievevrouwebedstro gedurende een uur in de wijn en voeg de suiker toe. Daarna zeven en koel serveren.

Voor wie de feestvreugde nog verder wil verhogen valt het volgende recept aan te raden:

Vermeng 300 gram gedroogde takjes met 300 gram suiker, een scheutje citroensap, drie flessen witte wijn en een halve liter spuitwater. Laat het mengsel een week trekken en zeer het uit. Uw feest wordt gegarandeerd een succes.

Disclaimer

"Wilde planten in Brugge" is niet verantwoordelijk voor eventuele schade, van welke aard dan ook, als gevolg van het gebruik van planten voor medische of culinaire doeleinden.  “Wilde planten in Brugge” kan niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord. Dit artikel vervangt niet het deskundig advies van een arts of een erkend phytotherapeut.

Bronnen:

http://annetanne.be/kruidenklets/uit-de-kruidenmand/recepten/lievevrouwebedstro-recepten/)

http://annetanne.be/kruidenklets/uit-de-kruidenmand/kruiden-k-z/galium-odoratum-lievevrouwebedstro/)

http://ecolonie.org/eco/nl/meewerken/projecten_en_ideen/plant-van-de-maand-lievevrouwebedstro-galium-odoratum.php

https://nl.wikipedia.org/wiki/Lievevrouwebedstro)

“Onbekende kanten van bekende planten” , Hans Van Den Bosh en Dick Scheps, 1983,Uitgeverij Gigot & Van Rossum, Baarn. ISBN 90 6134 227 9