Wilde planten in Brugge: Koningskaars

woensdag 6 september 2023

Koningskaars - Verbascum thapsus

koningskaars (Verbascum thapsus)

Op de hoek van de Predikherenstraat en de Coupure – aan het renovatieproject – groeit een prachtige toorts. We laten in het midden om welke soort het gaat want het verschil tussen stalkaars en koningskaars is – zeker in een vroeg stadium – soms moeilijk te zien. Stempel en meeldraden zijn belangrijk voor de juiste herkenning van de Koningskaars ten opzichte van de verwante Stalkaars. (Zie verder)

Vanwege de kenmerken die we kunnen zien aan de bloemen en hun onderdelen denken we te doen te hebben met een koningskaars. De bloemen die in de aarvormige bloeiwijze bij elkaar zitten zijn ongeveer 2,5 cm in doorsnee, hetgeen past bij de afmetingen die voor de koningskaars meestal gevonden worden. Obsidentify gaf inderdaad ook ‘koningskaars’ aan. In de onmiddellijke omgeving staan nog enkele zeer jonge planten. Koningskaars is een tweejarige plant. Het eerste jaar verschijnt ze als een rozet met wollige bladeren die heel aangenaam aanvoelen. In het tweede jaar komt er uit het midden een bloemstengel die steeds langer wordt met steeds meer bloemen in knop. De jonge exemplaren zullen – als men ze laat staan – slechts volgend jaar bloeien.

Stalkaars en koningskaars zijn beide planten die behoren tot het geslacht Verbascum, beter bekend als toorts. Hoewel ze enkele overeenkomsten delen, hebben ze ook verschillende verschillen waardoor ze zich onderscheiden. Hier is een vergelijking:

Deze plant wordt vaak stalkaars of dichtbloemige toorts genoemd.

Verbascum thapsus: Deze plant staat algemeen bekend als grote toorts of koningskaars.

De stalkaars is een kleinere soort, die doorgaans 60 tot 120 cm hoog wordt. Het heeft dicht op elkaar geplaatste, kleine gele bloemen op een aar, en de bladeren zijn lancetvormig en fijn getand.

De koningskaars is een grotere soort en bereikt vaak een hoogte tot zelfs 2 meter. Hij heeft grotere, gele bloemen op een hoge steel, en de bladeren zijn groot, zacht en donzig, met een zilvergrijs uiterlijk.

Stalkaarst komt oorspronkelijk uit delen van Europa en Azië. Het wordt vaak aangetroffen in weilanden, graslanden en open bosgebieden.

Koningskaars wordt vaak aangetroffen langs bermen, in verstoorde gebieden en in droge, open habitats.

De stalkaars heeft een compactere en bossige groeiwijze vergeleken met de koningskaars.

Koningskaars heeft een lange, rechtopstaande groeiwijze met een enkele, centrale bloemsteel.

De bladeren van de stalkaars zijn kleiner, smaller en minder donzig in vergelijking met de koningskaars. Ze zijn groen en niet zo dicht bedekt met haren.

De bladeren van de koningskaars zijn groot, zacht en bedekt met dichte haren, waardoor ze een donzig uiterlijk krijgen.

De onderste twee meeldraden zijn langer dan de andere en (vrijwel) niet behaard. De helmknoppen van deze twee lange meeldraden zijn kort pijlvormig en lopen iets af langs de helmdraad (de beide onderste meeldraden zijn tenminste drie tot vier keer zo lang als hun kort aflopende helmknoppen). De bovenste drie meeldraden hebben wit-wollige helmdraden. De stempel is knopvormig en loopt niet langs de stijl af.

'Verbascum' komt van 'barbascum' en dit komt van het Latijnse 'Barba' of 'baard'. Dit omwille van het wollige, harige uitzicht van de bladeren. 'Thapsus' verwijst naar 'Thapsos', een schiereiland van Sicilië waar dit kruid veel voorkomt.

Reeds in het oude Griekenland werd de Koningskaars gebruikt voor haar verzachtende invloed bij ademhalingsproblemen maar ook voor oogklachten, beten en bij tandproblemen. Daarna gebruikte men een maceraat in olie voor aambeien en oorklachten. (Citaat: https://www.avogel.be/nl/)

Koningskaars was vroeger een heilige plant. Met behulp hiervan kon men tovenarij afwenden. In de Middeleeuwen gaf men de plant de koninklijke naam om de waardigheid te onderschrijven. Maria is op schilderijen dikwijls afgebeeld met de koningskaars. Het kruid zou een magische rol spelen in de genezing. Men hoefde slechts een zieke plek of lichaamdseel aan te raken met de koningskaars en te zeggen: “Onze lieve Vrouwe gaat driemaal over het land. Zij draagt de hemelbrand in haar hand”, en dan was men genezen. Hemelbrand was een andere naam voor koningskaars. (Citaat: https://www.ayurmitra.nl)

Koningskaars - Verbascum thapsus

Hoewel het al sinds de oudheid medicinaal wordt gebruikt, is de populariteit van gewone toorts de afgelopen jaren commercieel toegenomen. Tegenwoordig zijn de gedroogde bladeren en bloemen, slikcapsules, alcoholextracten en de bloemenolie van deze plant gemakkelijk te vinden in natuurwinkels. Je kan er thee van zetten om de luchtwegen te verzachten. Ook is het goed voor de keel en staat het bekend als kruid dat het immuunsysteem stimuleert. Er zijn verschillende preparaten in de handel. Verbascum is een ultiem, veilig en diepgaand ademhalingsmiddel. Het helpt de longen te openen, verlicht spasmen, benauwdheid en hoest, en verzacht irritatie en droogheid.

Hoewel de bladeren en bloemen eetbaar zijn, heeft het genieten van een kopje thee gemaakt van deze delen over het algemeen de voorkeur. Bladeren en bloemen kunnen in een salade worden gebruikt.