Wilde planten in Brugge: Boerenwormkruid

dinsdag 28 juni 2016

Boerenwormkruid

Boerenwormkruid - Tanacetum vulgare

Boerenwormkruid is een overblijvende plant, behorende tot de Composietenfamilie. Wanneer je de naam van het kruid uitspreekt weet je al waarvoor het kruid gebruikt werd. De boeren gebruikten het om hun vee en het boerengezin te verlossen van wormen. De oude naam is reinvaren of koekenkruid.

Er zijn twee verklaringen voor de Latijnse benaming Tanacetum:

Tanacetum is vermoedelijk afgeleid van het Oudgriekse woord 'athanasia' dat 'onsterfelijk' betekent. Het heeft deze naam waarschijnlijk te danken aan het feit dat de bloemen niet makkelijk verwelken en lang hun gele kleur behouden, maar het kan ook duiden op een soort levensdrank die ervan gemaakt werd.
'Vulgare' betekent 'algemeen voorkomend'.

De bladeren van boerenwormkruid lijken een beetje op die van jakobskruiskruid (Jacobea vulgairs) maar dat is dan ook het enige. De gele bloemen hebben alleen buisbloemen en lijken dus op gele knopjes. Hij bloeit van juli tot en met september.

Boerenwormkruid is een echte pioniersplant die op braakliggende industrieterreinen, bermen en opgespoten land in grote aantallen voorkomt. Het wordt graag door schapen en koeien gegeten, maar niet door paarden. Deze mijden het wegens de bittere smaak.

Medicinaal

Boerenwormkruid bevat het gif thujon en stoffen welke het kruid sterk bitter doen smaken (tanacetine). Het gif doodt spoel- en lintwormen, vlooien en mieren. Ondanks zijn giftigheid is boerenwormkruid vele jaren een geneeskrachtig kruid geweest. Nu is het als geneesmiddel in diskrediet geraakt, maar het wordt desondanks nog aan sommige geneesmiddelen toegevoegd voor de behandeling van koorts en geelzucht.

Vanwege de giftigheid is het gebruik van boerenwormkruid niet zonder gevaar. Een waarschuwing om niet zelf te gaan dokteren met het kruid. Dat geldt uiteraard ook voor het gebruik van boerenwormkruid als middel om de eetlust op te wekken of bij culinair gebruik.

Vergiftigingsverschijnselen zijn: duizeligheid, kramp, buikpijn, ademnood. In geval van vergiftiging moet de maag snel geledigd worden.

Uitwendig kan het gebruikt worden als lotion bij schurft. Een takje boerenwormkruid in de schoenen geplaatst zou helpen tegen chronische koorts. In de fytotherapie wordt het gebruikt tegen onder andere artritis en verkoudheid. In de homeopathie wordt het nog wel gebruikt tegen extreme vermoeidheid.

Boerenwormkruid verjaagt de vlooien uit de kattenmand. De bloem bevat een vluchtige olie en daar zit tot 70 % gif en bitterstoffen in.

Heb je vliegende mieren die in je huis omhoog komen? Leg dan gedroogd boerenwormkruid op de plaats waar ze omhoog komen en ze zullen er nooit meer verschijnen! Als er mieren je huis binnenkomen kun je ook boerenwormkruid planten bij die plek. Vroeger werd boerenwormkruid veel in huis gestrooid om vlooien en motten tegen te gaan. In de kattenbak of hondenmand gestrooid zou het ook de vlooien kunnen verjagen.

En een gedroogd boerenwormkruidtuiltje zou ook de vliegen weghouden. Het is in ieder geval een van oudsher bekend insecten werend middel. Je kunt ook wat van het gedroogde kruid in een sok doen en in je slaapzak doen als je verre reizen maakt met eng ongedierte in de buurt!.

De boer hing vroeger een tuil boerenwormkruid in zijn kippenhok. De vlooien hadden een broertje dood aan het kruid.

Het werd ook boven het bed gehangen om muggen op veilige afstand te houden. En mocht het niet helpen tegen jouw muggen dan zijn je troeteldieren er misschien mee gebaat.

Vroeger stopten ze boerenwormkruid zelfs tussen de lijkwindels om ongedierte op afstand te houden. Vooral in New England werden in de 19^de eeuw belangrijke personen opgebaard met een krans gevlochten uit boerenwormkruid op het hoofd en werden ze begraven in doodskisten die met dit kruid gevuld waren.

De etherische oliën uit de plant, zoals triticine, irisine en graminine, worden gebruikt in de receptuur voor insecten verdrijvende middelen.

Geplant tussen rijen wortelen in de groentetuin helpt hij tegen de wortelvlieg. Ook werd het kruid vroeger soms gebruikt om een abortus op te wekken. Hoge doses veroorzaken echter duizeligheid, krampen, buikpijn en kunnen dodelijk zijn. Boerenwormkruid dus zeker niet gebruiken tijdens de zwangerschap. Alhoewel het kruid vroeger gebruikt werd bij wormen bij kinderen, waarschuwt men tegenwoordig dat het absoluut ongeschikt is voor kinderen.

Culinair

In kleine hoeveelheden werd boerenwormkruid vermengd in pannenkoeken of ovenkoeken en gebruikt om de smaak van de eieren te verbeteren. Jonge blaadjes van de plant werden wel gesnipperd op de pudding of op een omelet.

Als je ooit in Diest komt, ga dan langs in de taverne van het begijnhof. Daar kan je een ‘kruidenkoek’ bestellen. Dat is een pannenkoek met boerenwormkruid in. In Diest en omgeving is het in het voorjaar al honderden jaren een traditie om de jonge scheutjes van de reinvaren (boerenwormkruid) te plukken en te verwerken in koeken. Wat eerst als een medicijn bedoeld was, werd een lekkernij voor jong en oud.

‘In de lente pleeght men van de teere bladerkens van dit cruydt, sooi het erst uyt der aerden komst, en noch mals is, met eyeren koeckskens te maken…!’ Aldus verwees Rembert Dodoens, vermaarde kruidenkundige, reeds in 1550 naar een eeuwenoud volksgebruik in de streek van Diest om met Reynvaert (Boerenwormkruid) in het vroege voorjaar pannenkoeken te bakken.

De ‘Confrerie van den Cruydtkoek’ wil Diest promoten als bakermat voor het bereiden van de ‘reynvaertkoek’. De kruidkoeken met vers boerenworm zijn niet te versmaden. Het eten van deze koeken gaat terug op een oud-germaanse traditie, die van over de Rijn werd meegebracht. De streek van Diest is bijzonder rijk aan dit kruid. Het recept van deze pannenkoek stamt uit een 17^de -eeuws kruidenkoek.

Men plukt het kruid als het nog maar enkele centimeters groot is. Dan kan je het verwerken in je gerechten. De kruiden kunnen gedroogd of in de diepvries (gehakseld) het jaar rond bewaard worden. Maar neem best natuurproducten, de koeken kunnen er alleen maar beter door worden.

Ook op andere plekken kan je van deze kruidenkoeken eten. Als je ze zelf bakt, maak dan grote, dikke pannenkoeken. Geen flensjes. Hak de jonge blaadjes in stukjes en doe bij het deeg. Gewoon bakken. Met boter en zout of met kandijsiroop zijn ze een echte lekkernij. Maar als ze wat rusten en opnieuw opgewarmd worden zijn ze nog beter.

Een recept voor boerenwormpannenkoeken:

Ingrediënten:

Boter (of olie). Snufje zout.
1 ei.
1/2 kop bloem
1,5 dl melk ; beetje citroensap
Stroop of bruine suiker
1 eetlepel fijngesneden boerenwormkruidbladeren. (De blaadjes moeten van een jonge plant afkomen. Blad van de oudere plant is giftig.)

Bereiding:

Voeg de zout door de bloem en klop er een ei door. Voeg dan de melk toe en de fijngesneden blaadjes. Goed roeren en 2 tot 3 uur in de ijskast zetten. Smelt de boter in een koekenpan en bak de pannenkoeken één voor één. Suiker of stroop erop en je hebt een heerlijke pannenkoek.

Opgelet: gebruik alleen maar jonge boerenwormkruidblaadjes. In de grotere bladeren zitten giftige stoffen zoals het al vermelde thujon. Het kruid mag alleen in kleine hoeveelheden en beperkt gebruikt worden. Er kan bij gebruik van dit kruid misselijkheid, buikpijn en krampen optreden. Bij hele grote hoeveelheden is het kruid echt giftig en kan dus zelfs zeer ernstige gevolgen hebben.

Volksgebruiken

De plant wordt gerekend tot de zogenaamde afweerkruiden. Het zou afweer bieden tegen hekserij, spoken en onweer.

En de boerin stak boerenwormkruid in haar kruidwis. Afhankelijk van de streek staken de bewoners verschillende kruiden - met o.a. boerenwormkruid - bij elkaar. Ze bonden zo'n tuil dan samen met bitterzoetlinten. De ruiker hing daarna naast de open haard. De kruidentuil hielp het gezin in moeilijke tijden.

Als het onweerde brak de boerin vlug een stuk van de gedroogde kruidenwis af en gooide dat, onder het bidden van een devoot gebed, in het vuur.

Na het onweer proefden de heerlijke kruidkoeken van de boerin een beetje naar boerenwormkruid. Samen met paardenbloem en duizendblad hadden die boerenwormkruidkoeken een smaak om nooit meer te vergeten.

De boerin lette er wel op dat ze het boerenwormkruid plukte als het drie vingers hoog stond. Dan alleen kon je het in de pannenkoeken of onder de ‘aardappelstoemp' verwerken, zonder dat de schadelijke stoffen hinderlijk werkten.

Sint-Medard kreeg in die tijd ook zijn deel van de koek. Wat deed elke diepgelovige boerin bij het pannenkoeken bakken? Ze kieperde de helft van het pannenkoekendeeg door het venster om Sint-Medardus’ gunsten af te smeken.

Dat de duivel op de loop ging van boerenwormkruid was algemeen bekend. Trouwens, stond boerenwormkruid niet afgebeeld op het beroemde schilderij 'Het Lam Gods' ? Dat schilderij wilde toch niets dan goeds tonen. Het was demonenvrij. Dus het boerenwormkruid kon geen spek naar de duivel zijn bek zijn!

Disclaimer:

"Wilde planten in Brugge" is niet verantwoordelijk voor eventuele schade, van welke aard dan ook, als gevolg van het gebruik van planten voor medische of culinaire doeleinden. “Wilde planten in Brugge” kan niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord. Dit artikel vervangt niet het deskundig advies van een arts of een erkend fytotherapeut.