Wilde planten in Brugge: Moerasspirea

woensdag 3 augustus 2016

Moerasspirea - Filipendula ulmaria

Moerasspirea

Moerasspirea behoort tot de roosachtigen familie van de (Rosaceae) en is een opvallende plant van 50 tot 200 cm hoog. De stengel is recht en kantig met geveerde bladeren. De bloemen zijn witgeel en staan in schermen. Zoals de naam al aangeeft, is de moerasspirea een plant die het liefst op een vochtige plaats staat.

Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, ‘Filipendula’, is afkomstig van de Latijnse woorden ‘filum’ dat ‘draad’ betekent en ‘pendulum’ dat ‘hangen’ betekent. Met deze ‘hangende draden’ worden de karakteristieke wortels beschreven. Het tweede deel, ‘ulmaria’ betekent in het Latijn ‘zoals een iep’. Niet dat de moerasspirea op een iep lijkt, maar het geeft wel aan dat beide dezelfde werkzame stoffen hebben.

Het Nederlandse 'spirea' komt van het Griekse woord 'speiraie' dat 'spiraal' betekent en de vorm van de zaden beschrijft.

Moerasspirea was een gevierd kruid in de Keltische tijd en vertegenwoordigde de Bloemenbruid, ook wel bekend als "Blodeuwedd" - het maagdelijke aspect van de drievoudige godin.

Deze zachte bloem werd gebruikt om liefde, vrede en geluk aan te trekken en was vooral populair in liefdespreuken en drankjes. Men dacht dat het toevoegen van deze bloem aan een bruidsboeket de bruid vreugde en zegeningen zou brengen! Er worden nog meer krachten aan moerasspirea toegeschreven zoals liefde. Pasgehuwden kregen moerasspireabloemen toegegooid of kregen er als geluksbrenger een slinger van aangeboden.

Al in de middeleeuwen was moerasspirea bij kruidkundigen bekend, maar het duurde tot de renaissance voordat de geneeskrachtige eigenschappen werden beschreven. Daarop volgde een periode van grote bekendheid, vervolgens één van vergetelheid, alhoewel zij in de ‘Pharmacopoea Galeno-Chimoco-Medica’ van Wouter van Lis uit 1747 nog wordt genoemd.

In elk geval wordt het kruid in het begin van de 20ste eeuw in ere hersteld, en sindsdien is haar geneeskundige betekenis niet meer getaand. Moerasspirea bevat namelijk de inhoudsstof salicylzuur, het element wat het aspirientje zo’n geliefd pijnstillend middel maakt, inmiddels kan salicylzuur chemisch worden nagemaakt.
In het Engels is een van haar namen ‘Queen of the Meadows’ en in het Frans ‘Reine de Pres’. En koninklijk is zij zeker. Het was het favoriete strooikruid van Elizabeth I van Engeland.

Het strooien van geurende kruiden op de vloer was een gewoonte die van de Middeleeuwen tot in de 17^de eeuw gebruikelijk was. Op deze manier werden vieze luchtjes verdoezeld en tegelijkertijd hield het ook ongedierte tegen. Dit gebeurde alleen bij de rijken.

De geurige bloemen werden samen met andere bloemen (o.a. kamperfoelie), in huizen en kerken gelegd om onaangename geuren te verdrijven. Moerasspirea maakte ook dranken geuriger. De bladeren werden toegevoegd aan rode wijn.
Moerasspirea was samen met de Mentha Aquatica (watermunt) en de Verbena Officinalis (ijzerhard) één van de drie heilige kruiden van de Druïden.

De moerasspirea (Filipendula ulmaria) geurt (en smaakt) naar amandel. De plant werd dan ook vroeger veel gebruikt om onplezierige luchtjes uit een huis te krijgen (strooikruid). "Een kruid waarvan de geur het hart vrolijk en blijde maakt en de zintuigen in verrukking brengt" schreef Gerard in de 17de eeuw. Ook nu nog vind je ze in potpourri terug. Ook werden bier en wijn gekruid met de moerasspirea, terwijl de bloemen in confituren werden toegevoegd om ze een fijn amandelsmaakje te geven.

Echt ver gaat de geschiedenis van de moerasspirea niet terug, al stond de plant wel al vroeg bekend om zijn heilzame eigenschappen. De plant heeft onder meer een positief effect voor soepele gewrichten. Tevens heeft de plant pijnstillende, koortsverlagende en ontstekingsremmende eigenschappen, en werd hij vroeger gebruikt tegen malaria en buikloop. In de volksgeneeskunde werd moerasspirea ook aangeraden voor blaas- en nierontstekingen.

De hele plant geurt lekker, ook de bladeren( maar anders dan de bloemen) en kunnen als potpourri dienen waarbij ze dan ook nog een magisch effect hebben: als je de vrede wil bewaren leg dan moerasspirea her en der in je huis.
Ook diende het kruid als aromatische toevoeging voor wijn en bier.

De gedroogde bladeren, bloemen en wortels werden medicinaal gebruikt. Rembert Dodoens (Mechelen, 29 juni 1517 of 1518 – Leiden, 10 maart 1585) wees op een koortswerende werking bij o.a. verkoudheden als een afkooksel van de wortel in wijn. Culpeper schreef het voor bij vloeiingen van elke aard (vooral bij diarree). Tijdens de Renaissance vooral gebruikt ter verlichting van reumatische pijnen door de urinedrijvende, zuiverende werking en om te koorts verminderen.
Achteraf hebben wetenschappers uit de moerasspirea de inhoudsstof 'salicine' gedefinieerd, chemisch verwant aan 'salicylzuur'.

Moerasspirea kent vele toepassingen zowel op medicinaal, cosmetisch als culinair vlak. Een van de beste middelen voor de spijsvertering. Het beschermt het slijmvlies van het spijsverteringskanaal, verminderd overvloedig maagzuur, gaat daardoor oprispingen tegen en verminderd misselijkheid.

De infusie van de plant wordt gebruikt voor de behandeling van de verkoudheid en reumatische pijnen.

Infusie van moerasspirea zou een antibacteriële werking hebben.
Het afkooksel van de bloemen van moerasspirea heeft een versterkende werking op de bloedvaten en heeft een anti-inflammatoire en beschermende tegen de stress eigenschappen. Het gebruik van het blad en de bloemen van moerasspirea werd in de traditionele kruidengeneeskunde geadviseerd als ondersteunende behandeling bij verkoudheid.

De bloemen worden gebruikt in de parfumindustrie en verwerkt in huidlotions en massageoliën.

Aftreksels of crèmes worden ook gebruikt om de huid lichter te maken.
Baden van moerasspirea en schietwilg ter ondersteuning van vermageringskuren: geconcentreerd aftreksel van 500 gr kruiden aan het badwater toevoegen

Je kunt de bloempjes toevoegen aan inmaakazijn, en aan jams, waardoor er een soort amandelgeur bij komt.

De bloemen worden verwerkt in bieren, mede, cider, kruidenwijnen, jam, gelei, compotes, siropen, sappen, kruidenazijn.

De jonge blaadjes worden soms aan salades toegevoegd, ze geven er een komkommerachtige smaak aan.

Contra-indicaties:
Mensen met astma moeten geen moerasspirea gebruiken omdat het een licht vernauwend effect heeft op de longen (bronchospasmen). Er zijn ook mensen overgevoelig voor aspirine, en in dat geval moet je ook geen moerasspirea gebruiken.

Bij zwangerschap of als je de borst geeft, dit kruid ook niet gebruiken.

Er zijn mogelijk interacties met: bloedverdunners, ontstekingsremmers, diuretica, hartritmemedicatie, hartglycosiden, theophyllinederivaten (anti-astma).

Bronnen en meer info:

Een interessant artikel van Andrea Bleeker is te vinden op: https://www.kruidenmassages.nl/moerasspirea.html

https://nl.wikipedia.org/wiki/Moerasspirea

https://www.floravannederland.nl/planten/moerasspirea

https://www.plantennamen.info/nederlandse-namen/moerasspirea-filipendula-ulmaria

https://www.ecopedia.be/planten/moerasspirea

https://www.hunebednieuwscafe.nl/2020/10/moerasspirea/

https://www.hetkruidenhuisje.nl/blogs/nieuws/moerasspirea

https://waarnemingen.be/species/6792/

https://www.pflanzen-deutschland.de/Filipendula_ulmaria.html

https://www.kostbarenatur.net/anwendungen-und-inhaltsstoffe/echte-maedesuess/

https://www.homeopathyschool.com/the-school/provings/meadowsweet/