Vingerhoedskruid - Digitalis purpurea

 

Tegenaan de noordelijke kerkmuur in het begijnhof van Brugge vond ik enkele exemplaren van het vingerhoedskruid. Over dit kruid valt heel wat te zeggen.

 

Een verhaal over bedrog, vergiftiging, heksen en medicijnen loopt door de geschiedenis van het vingerhoedskruid. De plant kent ook veel andere namen, zoals ‘dodemansbellen’ en ‘heksenhandschoenen’. Dodemansbellen luidden een waarschuwing voor de giftige aard van het vingerhoedskruid, omdat alle delen van de plant een hartglycoside bevatten, waarvan het effect snel en dodelijk kan zijn.

 

Heksenhandschoenen weerspiegelden het gebruik van de plant door dorpswijze vrouwen die te vaak verstrikt raakten in periodieke middeleeuwse paniekaanvallen en vervolgd werden wegens vermeende hekserij, maar wier kennis van plantenremedies het enige medische middel was dat beschikbaar was voor de armen op het platteland.

 

Het vingerhoedskruid werd vroeger gebruikt om abcessen, steenpuisten, hoofdpijn, verlammingen, maagzweren, open wonden en epilepsie te behandelen.  Een overdosering kan echter leiden tot braken, diarree, delirium en de dood. Er wordt vermeld dat kinderen stierven nadat ze water hadden gedronken uit vazen ​​waarin vingerhoedskruid had gestaan.

 

De plant kan ook xanthopsia veroorzaken, een aandoening die de kleurperceptie verandert, waardoor objecten gelig of groen lijken en blauwe halo's rond lichtbronnen ontstaan.

Kunstcritici vermoeden dat Vincent van Goghs 'gele periode' van 1886-1890 op zijn minst gedeeltelijk werd beïnvloed door xanthopsie en dat, samen met ondervoeding en absint, digitalis er mogelijk mee te maken had. Van Gogh werd in 1889 opgenomen in het asiel van Saint-Rémy en kreeg digitalis voorgeschreven door zijn arts dr. Paul-Ferdinand Gachet. Hij schilderde twee beroemde portretten uit 1890 van Gachet. Op beide schilderijen houdt de dokter een steeltje vingerhoedskruid vast.

 

Vingerhoedskruid is een plant die geliefd is bij de feeën, en zijn verschijning in het wild duidt op hun aanwezigheid. Evenzo kunnen feeën worden aangetrokken door vingerhoedskruid te planten. Dauw verzameld van de bloesems wordt gebruikt in spreuken om – zo zegt het volksgeloof - met feeën te praten. Vingerhoedskruid werd dus gebruikt om magie te bewerken, voor bescherming en om te communiceren met feeën, elfen en bosgeesten. Een mooie oude legende legt uit waarom vingerhoedskruid zelfs beweegt als er geen wind is: het is een plant die buigt voor het sprookjesvolk als ze voorbijkomen. Maar evenzeer dacht men dat het plukken van vingerhoedskruidbloemen ongeluk brengt. En houd geen vingerhoedskruid binnen in een vaas want daarmee lokt je de duivel naar je woning.

 

In de Romeinse tijd was vingerhoedskruid een bloem die toegewijd was aan de godin Flora, die Hera op haar borsten en buik aanraakte met vingerhoedskruid om haar te impregneren met de god Mars. De plant wordt sindsdien in verband gebracht met vroedkunde en vrouwenmagie, evenals met "de witte heksen", beoefenaars van goedaardige en genezende magie.  Deze werden afgebeeld met betoverde vingerhoedskruidbellen om hun nek. 

 

In middeleeuwse tuinen werd aangenomen dat de plant heilig was voor de Maagd Maria. 

In gebieden waar vingerhoedskruid van nature groeide (groeit), werd verondersteld dat de bloemen bewoond werden door feeën. Men dacht dus dat de planten handschoenen van feeën waren. De Latijnse naam, Digitalis, komt van digitabulum wat vingerhoed betekent en verwijst naar de vorm van de individuele bloemen.

 

In Scandinavië zeggen ze dat vossen door de feeën van uitsterven werden gered toen de feeën hen het geheim gaven hoe ze de vingerhoedskruidbellen moesten luiden om andere vossen te waarschuwen voor naderende jagers. Er wordt ook gezegd dat de vossen deze bloemen als schoentjes aantrokken, zodat ze zachter tussen de kippenhokken zouden sluipen om een ​​nietsvermoedende kip of haan te vangen.

 

 

De plant was al in het jaar 1000 bekend. Het wordt sinds de 14e eeuw in Engeland gekweekt.

 

Hoewel Digitalis purpurea zeer wordt gewaardeerd om zijn esthetische aantrekkingskracht in tuinen en landschappen, staat hij ook bekend om zijn medicinale toepassing. De plant bevat hartglycosiden, met name digitoxine en digoxine, die worden gebruikt bij de behandeling van hartaandoeningen. 

 

Digitalis werd al in 1250 in geschriften genoemd.  Een familie uit Wales, bekend als de ‘Physicians of Myddvai’, verzamelde verschillende kruiden en onder andere digitalis werd in hun recepten opgenomen. Het medicijn werd echter onregelmatig gebruikt tot de 18e eeuw, tot William Withering, een Engelse arts en botanicus, in 1785 een monografie publiceerde waarin de klinische effecten van een extract van vingerhoedskruid werden beschreven. Later werden de indicatie en de toxiciteit van digitalis gerapporteerd.

William Withering

 

Tegen het einde van de 18^de  eeuw was de waarde van de plant als hartstimulans algemeen bekend en was het zowel een gewaardeerde medicinale plant als een tuinbloem geworden. Dr. William Withering had geprobeerd een vrouw te behandelen die leed aan waterzucht en stervende leek te zijn. Hij was er echter niet in geslaagd haar te genezen. Weken later kreeg hij te horen dat de vrouw toch was genezen door het drinken van kruidenthee. Withering ontdekte dat het ingrediënt in de thee het vingerhoedskruid was en het actieve bestanddeel dat de vrouw had genezen digitalis was. In datzelfde jaar publiceerde hij “An Account of the Foxglove”. Dit boek stuwde digitalis naar de voorgrond van behandelingen voor het hart.

An Account of the Foxglove

Withering's nauwgezette verslag van het potentieel van het vingerhoedskruid voor de behandeling van aandoeningen van het hart was het resultaat van toegewijde studie, experimenten en diepe zorg voor detail. De publicatie van "Een verslag van het vingerhoedskruid en enkele van zijn medische toepassingen: met praktische opmerkingen over waterzucht en andere ziekten" markeert een beslissend moment in de geschiedenis van de geneeskunde.

 

De Engelsen gebruikten vingerhoedskruid voor veel medicinale aandoeningen, waaronder hoesten, epilepsie en gezwollen klieren. Eén van de merkwaardige verhalen in verband met de plant gaat over Vincent van Gogh, van wie werd aangenomen dat hij het medicijn voor zijn epilepsie had gebruikt. Eén van de bijwerkingen van het medicijn is geel zien, en men gelooft dat dit gele zicht grote invloed had op Van Goghs kunst en de reden was dat hij zo vaak de kleur geel koos voor zijn schilderijen.

 

Deze verbindingen hebben een stimulerend effect op het hart en kunnen worden gebruikt om de samentrekkingen te reguleren en te versterken.

Digitalis wordt gebruikt voor de behandeling van congestief hartfalen en hartritmestoornissen. Digitalis kan de bloedstroom door uw lichaam verhogen en zwelling in handen en enkels verminderen.

 

Het is echter belangrijk op te merken dat Digitalis purpurea en zijn derivaten zeer giftig zijn en gevaarlijk kunnen zijn als ze in overmatige hoeveelheden worden ingenomen. De plant moet met de nodige voorzichtigheid worden behandeld en het medicinale gebruik ervan mag alleen plaatsvinden onder begeleiding en toezicht van een dokter. Uw arts zal u vertellen wanneer en hoeveel van het geneesmiddel u moet innemen en welke voorzorgsmaatregelen u moet nemen.

 

Over het algemeen is vingerhoedskruid een streling voor het oog met een grote historische betekenis in de geneeskunde. De teelt en het gebruik ervan omvatten zowel de tuinbouw als de farmacologie.

 

Disclaimer

"Wilde planten in Brugge" is niet verantwoordelijk voor eventuele schade, van welke aard dan ook, als gevolg van het gebruik van planten voor medische of culinaire doeleinden.  “Wilde planten in Brugge” kan niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord. Dit artikel vervangt niet het deskundig advies van een arts of een erkend fytotherapeut.