We schrijven 3 juni en de vlier staat nu overal uitbundig te bloeien. Het is een feest voor oog en neus, want de bloemen geuren heerlijk. ‘’Bloemig, 'zomerachtig' en ‘zoet’ kunnen allemaal gebruikt worden om de delicate geur van vlierbloesem te beschrijven. Die geur kan vaak al op een afstand van de bloeiende struik worden waargenomen, zonder dat u dicht bij de bloemen hoeft te komen.
Bloeiend in de maanden mei en juni, zijn de mooie clusters van kleine, witte bloemen de belichaming van de schoonheid van het zomerse platteland.
De vlier is tot in de toppen van zijn twijgen doordrenkt van oude magie, rijke en mysterieuze mythologie en legenden. Door de geschiedenis heen is zijn karakter met ambivalentie afgebeeld: vriendelijk en welwillend enerzijds, hatelijk en boosaardig anderzijds.
Opgelet! De bladeren van de vlier zijn giftig. Ook de bessen zijn giftig als ze rauw worden gegeten.
In een infuus heeft de vlierbloesem een zeer lichte en bloemige smaak die vaak de reden is waarom het vlierbloesemthee geprezen als de perfecte smaaktoevoeging voor een drankje op een zomerse dag. In combinatie met gin bijvoorbeeld krijg je een subliem drankje.
Zowel in binnen- als buitenland werden (worden?) veel oude legenden over de vlier verteld.
Net als andere bomen met witte bloesem, zoals meidoorn en lijsterbes, is de vlier doordrenkt van mythologie waarin feeën en godinnen een rol spelen.
In de mythologie is de vlier een sacrrale struik waarin een geest leeft die bekend staat als ‘de oudere moeder’, of ‘Hylde Moer’ in het Deens. Volgens die legende worden magische krachten door haar geschonken aan de boom.
Net als lijsterbes zagen mensen vlier als een beschermende boom. Het was gunstig als de vlier in de buurt van iemands woning groeide, vooral als hij zich daar zelf had gezaaid. Als de lijsterbes aan de voorkant van het huis stond, dan stond de vlier beter aan de achterdeur. Mensen geloofden dat het boze geesten ervan weerhield het huis binnen te komen.
Het is al lang bekend dat de geur van de bladeren vliegen afstoot. Deze folklore is dus mogelijk voortgekomen uit de noodzaak om ziekteverwekkende insecten uit de keuken te houden. Mensen hingen ook bosjes bladeren bij deuropeningen, in veestallen en vastgemaakt aan paardentuigen. Geplant rond boerderijen geloofde men dat het ervoor zorgde dat de melk niet 'draaide'. Ze hingen kaasdoeken en ander linnengoed dat bij de melkveehouderij hoort ook te drogen aan vlierbomen. De geur die ze van de bladeren hadden opgenomen, heeft mogelijk bijgedragen aan de hygiëne in de boerderij.
Vlierbomen werden ook geplant in de buurt van bakkerijen als bescherming tegen de duivel, want die zou het wel naar zijn zin hebben in die hels hete bakovens.
In de Duitse en Scandinavische overlevering werd (wordt?) de boom bewoond door “de oudere moeder” ( Hyldemöer ), wiens toestemming moest worden gevraagd voordat de boom zelfs maar werd aangeraakt, laat staan gekapt. Om gebruik te maken van de magische kracht van de boom, zouden de juiste gebeden en offers moeten worden gebracht, anders zou Hyldemöer wraak nemen.
Het verbranden van vlierhout bracht dood en onheil en 'wekte de duivel op'. Het werd nooit gebruikt als brandhout of verbrand nadat het was gekapt. Voedsel gekookt boven een vlierhoutvuur - als je al zo dwaas was om er een aan te steken - zou niet geschikt zijn om op te eten. Volgens anderen echter is een vlier, bij je deur geplant, goed om je huis tegen de duivel te beschermen.
In Denemarken mag men midden in de zomer niet onder een vlier slapen, omdat men de feeënkoning en zijn hele gevolg zou kunnen zien. Men zei dat de geur van de witte vlierbloesem iedereen vergiftigde die zo dom was om onder de boom in slaap te vallen. Zitten of slapen onder een vlier tijdens midzomer zou iemand in staat stellen om de feeën te zien, of om ze naar hun midzomerfeest te zien gaan. Het gevaar was toen naar de onderwereld te worden meegenomen.
Vlier werd (wordt?) altijd geassocieerd met een geestelijk wezen, of een koningin, die een bewaker is van de onderwereld, waar feeën en de geesten van de doden verblijven. De struik werd ook vaak op begraafplaatsen geplant, en kruisen van vlier werden vroeger op nieuwe graven geplaatst: een bloeiende vlier liet zien dat de doden gelukkig waren en, nog belangrijker, niet zouden gaan lopen...
Vlierbessen verzameld op Sint-Jansavond, wat net voor midzomernacht is, hebben hun bezitter van hekserij gered en magische krachten toegekend.
Met de opkomst van het christendom, en de daaropvolgende vervolging van elke vorm van boomaanbidding, werd de heilige vlierboom een heksenboom, en werden de oude verhalen aangepast aan de nieuwe religie. In de christelijke mythologie werd vlier afgebeeld als een boom van verdriet, omdat zo zei men, Judas zichzelf aan de takken van een vlier had opgehangen. Dit zou de reden zijn voor zijn gebogen uiterlijk en gebogen takken: nooit meer zou iemand zelfmoord kunnen plegen met behulp van een vlier. En tot overmaat van ramp werd gezegd dat het kruis waarop Christus gekruisigd werd, gemaakt was van vlierhout. Zo'n schande kon de vlier niet verdragen en daarom heeft hij nooit meer rechtop en hoog kunnen groeien zoals andere bomen. Maar de sinistere reputatie van de vlier is veel ouder dan het christendom.
Desalniettemin leefden sommige van de oudere overtuigingen verder en bleven plattelandsbewoners vlier gebruiken voor de bescherming van huis en schuur. Ze spelden de bladeren boven de deuren om kwade heksen, demonen en andere snode invloeden af te weren. Vlierbomen werden bij huizen geplant om ze te beschermen tegen bliksem en boze geesten en om de vruchtbaarheid te bevorderen. Een gelukkige, zelfgezaaide vlier moet een plek krijgen om te groeien.
Tijdens de Middeleeuwen werd dergelijke volksmagie overal in Europa beoefend en vele merkwaardige gewoonten ontwikkelden zich toen het voorchristelijke en christelijke geloof versmolten. Maar zonder de context van de oude overtuigingen veranderden ze in bijgeloof. Bij begrafenissen bijvoorbeeld, werden vaak groene vliertakjes in de kist gelegd ter bescherming tijdens de reis naar wereld van de geesten. Christelijke en voorchristelijke overtuigingen versmolten vaak tot samengestelde volksgebruiken met elementen van beide tradities.
Er wordt gezegd dat een heks zichzelf in een vlier kan veranderen en dat het hout ervan wordt gebruikt voor het maken van toverstokjes. En dankzij J.K. Rowling staat vlier nu ook bekend als het hout waarvan de krachtigste toverstok ooit werd gemaakt.
Sambucus nigra heeft hard hout maar holle stengels. Het wordt gebruikt om fluiten, pijpen, pop-guns, kammen, pinnen en andere kleine voorwerpen te maken.
De bladeren en schors zitten vol met cyanogene glucosiden en vluchtige neurotoxische alkaloïden. Dit zou de reden kunnen zijn dat iemand de koning der elfen ontmoet nadat hij onder de vlierboom heeft geslapen. Geplet en in water gegoten kunnen de bladeren zeer effectief zijn als insecticide en insectenwerend middel.
Het blad heeft ook een hoge afbraaksnelheid in vergelijking met de meeste planten, waardoor het een geweldige compostverbeteraar is.
Vlier wordt al honderden jaren medicinaal gebruikt en speelt nog steeds een rol in de moderne kruidengeneeskunde. De Vlierboom is vaak beschreven als de medicijnkast van de plattelandsbevolking. Maar zelfs vandaag gebruiken moderne herboristen veel van zijn medicinale toepassingen.
Het is algemeen bekend dat vlierbloesemthee een traditioneel middel is tegen verkoudheid en griepachtige symptomen, terwijl vlierbessendranken al lang worden voorgeschreven om hoest en keelpijn te verzachten. Onderzoek van de afgelopen jaren heeft de reputatie van vlierbessen als remedie tegen griep bevestigd, en onthulde dat een bestanddeel in vlierbessen het griepvirus omringt en voorkomt dat het onze cellen binnendringt, terwijl het immuunsysteem wordt gestimuleerd. De bessen zijn ook een goede bron van vitamine C.
De vlier zelf werd beschouwd als een wondermiddel dat in staat was om bijna elke kwaal te verlichten, 'van kiespijn tot de pest'. De subtiele energie van de plant speelde ook een belangrijke rol, vooral in de vele volksgeneeswijzen die gebaseerd waren op sympathieke magie.
Reuma kon bijvoorbeeld worden behandeld met een amulet dat gemaakt werd door meerdere knopen in een jong vliertakje te knopen. Dit moest dicht bij het lichaam worden gehouden om zijn kracht te ontplooien. Men geloofde ook dat vlier wratten genas: de wrat moest worden ingewreven met een vers afgesneden takje, dat niet achteloos werd weggegooid, maar in de modder werd begraven, waar het wegrotte.
De verbeeldingskracht die aan dergelijke praktijken ten grondslag lag, was dat vooral bomen veel sterker en resistenter zijn dan het zwakke menselijke lichaam. Men dacht dat bomen in staat waren om de kwade energieën te absorberen en daardoor te neutraliseren waarvan men dacht dat ze verantwoordelijk waren voor de ziekte. Veel bomen werden op dezelfde manier gebruikt, afhankelijk van de symptomen van de ziekte en de beschikbaarheid van verschillende boomsoorten.
Vlierbloesems worden al lang gebruikt als behandeling voor verschillende inflammatoire en congestieve aandoeningen van het ademhalingssysteem, vooral wanneer deze gepaard gaan met koorts. Een infuus wordt gegeven bij hoesten, verkoudheid en griep, astma en hooikoorts. De zweetdrijvende werking helpt de koorts te verminderen, waardoor het nuttig is bij de behandeling van infectieziekten zoals mazelen en roodvonk. Uitwendig kan een aftreksel van vlierbloesem aan het badwater worden toegevoegd voor een heerlijk verfrissend effect, om prikkelbare zenuwen te kalmeren en om jeukende huid te verlichten. Gekoeld kan de infusie worden gebruikt als oogdouche voor pijnlijke, jeukende en ontstoken ogen. Oorpijn kan worden verlicht door middel van een kompres gemaakt van de bloemen. Hiervoor wordt een linnen zakje gevuld met de bloemen, gedoopt in heet water.
Vlier werd (wordt?) gebruikt om alle 'natuurlijke afscheidingen door ontlasting, urine en zweet' te bevorderen en zelfs om haar zwart te verven. De effectiviteit ervan tegen mazelen, syfilis, roodvonk en sproeten is niet bewezen, maar recent onderzoek heeft het remmende effect van de bessen op 11 griepstammen gedocumenteerd, evenals hun vermogen om de cytokineproductie te stimuleren. Cytokinen zijn celboodschappers van het immuunsysteem, die de reactie van het organisme op een infectie versterken. Ze bevatten ook meer antioxidanten dan de meeste andere kleine bessen, de meeste in de vorm van cyanidine dat - in vitro - een effectieve remmer van menselijke tumorcellen bleek te zijn.
De bladeren en ongekookte bessen zijn giftig, maar eenmaal gekookt kunnen de vruchten worden gebruikt in taarten en jam. Vlierbessenwijn, vlierbloesemsiroop en gedroogde vlierbloesem zijn allemaal nog in de winkel verkrijgbaar. Een fijne vlierbloesemchampagne kan worden gemaakt met behulp van de gisten die in de bloesems aanwezig zijn. Ondergedompeld in beslag zijn de bloemen uitstekende beignets.
 |
| https://deboterhoeve.jouwweb.be/natuurproducten |
In de meeste delen van Europa is het gebruik van de bloemen bij het koken en drinken meestal beperkt tot vlierbloesemlimonade, limonade, wijn, mousserende wijn en beignets, terwijl sommige er ook jam van maken.
Hoe fantastisch, lieflijk en potentieel de struik ook is, de vrucht zelf kan tegenvallen. Hun smaak is saai en vlak, en hun aroma doet denken aan rotte bloemen, bittergroene bladeren, gras of rubber. Warmte en wat citroenzuur onthullen echter meer van hun bloemige tonen.
De vlier kent ook enkele cosmetische toepassingen. Men geloofde dat het wassen van het gezicht met de dauw van vlierbloesem de jeugdige schoonheid van een vrouw zou verbeteren en behouden. Derivaten van vlier worden nog steeds gebruikt in huidreinigers en ooglotions.
Hout van de vlier leent zich goed voor het maken van fluitjes, pijpen en andere muziekinstrumenten, omdat de takken een zachte kern bevatten die gemakkelijk kan worden verwijderd om holle pijpen te creëren.
Let op: De verse wortels van de Amerikaanse Vlier ( Sambucus canadensis ), die sterk lijkt op Sambucus nigra , zijn extreem giftig en kunnen bij inslikken de dood veroorzaken.
 |
| foto © Marc Willems |
Disclaimer
"Wilde planten in Brugge" is niet verantwoordelijk voor eventuele schade, van welke aard dan ook, als gevolg van het gebruik van planten voor medische of culinaire doeleinden. “Wilde planten in Brugge” kan niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord. Dit artikel vervangt niet het deskundig advies van een arts of een erkend fytotherapeut.